قطعا تا به حال کلمه اشعه، تابش یا تشعشع را زیاد شنیده‌اید اما اگر بخواهید یک بار برای همیشه معنی آن را به صورت علمی و البته ساده یاد بگیرید، پیشنهاد می‌کنیم تا متن زیر را بخوانید.
در این متن علاوه بر تعریف تابش، انواع آن و کاربردهایش را نیز بررسی کرده ایم.
– تعریف
تابش یا تشعشع، انرژی است که به طریقی از مکانی به مکان دیگر حرکت می‌کند که می‌توان آن را به صورت امواج یا ذرات توصیف کرد. ما در زندگی روزمره در معرض انواع تابش‌ها هستیم. برخی از آشناترین منابع تابش عبارتند از: خورشید، اجاق‌های مایکروویو در آشپزخانه و رادیوهایی که در اتومبیل خود به آنها گوش می‌دهیم. بیشتر این تشعشعات هیچ خطری برای سلامتی ما ندارد. در حالیکه برخی از آن ها می‌توانند خطر آفرین باشند. به طور کلی، تشعشع در دوزهای پایین خطر کمتری دارد اما در دوزهای بالاتر می‌تواند با خطرات بالاتری همراه باشد. بسته به نوع تشعشع، اقدامات متفاوتی باید برای محافظت از بدن و محیط زیست در برابر اثرات آن انجام شود، در عین حال می‌توان از کاربردهای فراوان انواع تشعشع بهره برد.
– تشعشع برای چه چیزهایی می‌تواند مفید باشد؟
- حوزه سلامت: از تشعشع، می‌توان در روش‌های پزشکی مانند درمان بسیاری از انواع سرطان و روش‌های تصویربرداری تشخیصی بهره گرفت.
- انرژی: تابش یا تشعشع، به ما اجازه می‌دهد تا از طریق انرژی خورشیدی و انرژی هسته‌ای برق تولید کنیم.
- محیط و تغییرات آب و هوایی: از تابش می‌توان برای تصفیه فاضلاب یا ایجاد گونه‌های جدید گیاهی مقاوم در برابر تغییرات آب و هوایی استفاده کرد.
- صنعت و علم: با تکنیک‌های هسته ای مبتنی بر تشعشع، دانشمندان می‌توانند اشیاء مربوط به گذشته مانند اشیاء باستانی را بررسی کنند یا موادی با ویژگی‌های برتر، به عنوان مثال در صنعت خودرو، تولید کنند.
– اگر تشعشع مفید است، چرا باید از خود در برابر آن محافظت کنیم؟
تشعشع کاربردهای مفید زیادی دارد، اما مانند هر مسئله دیگری هنگامی که در رابطه با آن خطراتی نیز وجود دارد، باید اقدامات خاصی برای محافظت از مردم و محیط زیست انجام شود.
انواع مختلف تشعشعات به اقدامات حفاظتی متفاوتی نیاز دارند: به عنوان مثال یک شکل کم انرژی تشعشع، به نام “پرتوهای غیر یونساز” ممکن است به اقدامات حفاظتی کمتری نسبت به “پرتوهای یونساز” با انرژی بالاتر نیاز داشته باشد.
آژانس بین المللی انرژی اتمی در راستای وظایف خود استانداردهایی را برای حفاظت از مردم و محیط زیست در رابطه با استفاده صلح آمیز از پرتوهای یونساز منتشر می‌کند.
– انواع تابش
- پرتوهای غیر یونساز
پرتوهای غیریونساز تابش‌هایی با سطح انرژی پایین تر هستند که برای جدا ساختن الکترونها از اتمها یا مولکولها (ساختن یون ها)، چه در ماده و چه در موجودات زنده، به اندازه کافی پرانرژی نیستند. با این حال، انرژی آن می‌تواند باعث ارتعاش مولکول ها و تولید گرما شود. به عنوان مثال در اجاق‌های مایکروویو از همین ویژگی بهره گرفته می‌شود.
در اغلب موارد، پرتوهای غیریونساز خطری برای سلامتی افراد ایجاد نمی‌کند. با این حال، کارگرانی که به طور منظم با برخی از منابع پرتوهای غیریونساز در تماس هستند، ممکن است برای محافظت از خود در برابر گرمای ایجاد شده، به اقدامات خاصی نیاز داشته باشند.
برخی دیگر از نمونه های پرتوهای غیریونساز عبارتند از: امواج رادیویی و نور مرئی
نور مرئی، نوعی پرتو غیر یونساز است که چشم انسان می‌تواند آن را درک کند. امواج رادیویی نوعی از پرتوهای غیریونساز هستند که با چشم و سایر حواس ما قابل ادراک نیستند، اما با استفاده از رادیو قابل رمزگشایی هستند.
- پرتوهای یونساز
پرتوهای یونساز، گونه‌ای از تابش هستند که آنچنان انرژی بالایی دارند که می‌تواند الکترونها را از اتمها یا مولکولها جدا کند. در نتیجه در مواجهه و اندرکنش با ماده از جمله موجودات زنده، باعث ایجاد تغییراتی در سطح اتمی می‌شوند. چنین تغییراتی معمولاً موجب تولید یونها (اتمها یا مولکولهای باردار (دارای بار الکتریکی)) می‌شود، از این رو اصطلاح پرتوهای “یونساز” برای آن انتخاب شده است.
دریافت دوز بالایی از پرتوهای یونساز می‌تواند به سلول‌ها یا اندام‌های بدن ما آسیب برساند یا حتی باعث مرگ شود. در مصارف و دوزهای صحیح و با اقدامات حفاظتی لازم، این نوع پرتوها کاربردهای مفید فراوانی از جمله در تولید انرژی، در صنعت، در تحقیقات و در تشخیص و درمان پزشکی انواع بیماری‌ها مانند سرطان دارند. در حالی که تنظیم مقررات استفاده از منابع پرتو و حفاظت در برابر اشعه یک مسئولیت ملّی است، آژانس بین المللی انرژی اتمی از طریق یک سیستم جامع، با هدف حفاظت از کارگران و بیماران و همچنین اعضای جامعه و محیط‌زیست در برابر خطرات بالقوه اثرات مضر پرتوهای یونساز، از قانون‌گذاران و تنظیم‌کنندگان قوانین برای ایجاد استانداردهای ایمنی بین المللی حمایت می‌کند.
منبع: IAEA