یکی از تابلوها و علائمی که همیشه در بدو ورود به مراکز تصویربرداری قابل مشاهده است (ورود مادران باردار ممنوع است) می‌باشد. تحقیقات دانشمندان حاکی از آن است که قرار گرفتن در معرض اشعه در دوران بارداری، اثرات بدی روی جنین در حال رشد می‌گذارد و عوارض جبران ناپذیری را برای مادر باردار و جنین به وجود می‌آورد.
شایع‌ترین اشعه‌ای که نباید در معرض آن قرار گرفت، اشعه ایکس است؛ علاوه بر اشعه ایکس، زنان باردار باید از قرارگرفتن مستقیم در معرض اشعه‌های موبایل و تابش‌های هسته‌ای اجتناب کنند. هرچند اشعه بدون وزن، بدون بو و نامرئی است، اما درحقیقت، یک انرژی در قالب امواج با ذرات کوچک است که می‌تواند بر جنین اثر کند و نقایصی را ایجاد نماید.
در این مطلب قصد داریم تا نکاتی را که زنان باردار شاغل در مراکز پزشکی هسته‌ای بایستی مد نظر قرار دهند را بررسی کنیم. پس تا ادامه همراه ما باشید.
- چه دوره‌ای از بارداری حساس‌تر است؟
حساس‌ترین زمان برای ابتلای جنین به مشکلات و بیماری‌ها، از ابتدای حاملگی تا حدود 15 هفته پس از بارداری می‌باشد. اگر جنین طی این مدت در معرض اشعه قرار بگیرد، دچار نقایص هنگام تولد و عقب ماندگی ذهنی می‌شود. کاهش رشد و آسیب‌های شدید مغزی جنین از عوارض تماس مستقیم با اشعه در 15 هفته اول بارداری می‌باشد. پس از گذشت 26 هفته از بارداری، اگر جنین در معرض اشعه قرار گیرد، کمتر احتمال دارد دچار عوارض شدید شود، اما باز هم در معرض خطر می‌باشد و باید مراقب بود.
- کارکنان باردار در مراکز پزشکی هسته‌ای و اشعه
برای اغلب روش‌های تشخیصی، نیازی به انجام اقدامات احتیاطی اضافی برای کارکنان باردار به جز محدود کردن تماس مستقیم خود به کوتاه‌ترین زمان لازم، نیست.
از آنجایی که میزان پرتوگیری از بیمارانی که رادیودارو دریافت کرده‌اند بسیار اندک است، هیچ دلیل رادیولوژیکی برای ادامه ندادن فعالیت در بخش های تصویربرداری، وجود ندارد. علاوه بر این، بنا بر استانداردهای بین‌المللی ایمنی پایه «اطلاع از بارداری نباید دلیلی برای حذف کارکنان زن از کار تلقی شود». اما اگر مرکز فعالیت‌های درمانی با رادیوایزوتوپ I-131 را برای سرطان تیروئید انجام می‌دهد، به هنگام بارداری باید از فعالیت در این بخش خاص خودداری کرد. چرا که نه تنها، دریافت I-131توسط بیماران، تشعشع بیشتری را ایجاد می‌کند، بلکه یدید (آنیون ید یا عنصر یدی که یک الکترون اضافه دریافت کرده است) نیز فرار است و امکان جذب داخلی را افزایش می دهد.
برخی از رادیوداروها از جمله یدیدهای رادیواکتیو، آزادانه از جفت عبور می‌کنند، در بافت‌های جنین جذب می‌شوند و بافت‌ها را در معرض پرتوگیری قرار می‌دهند. برخی از آنالوگ متابولیت‌های طبیعی (مانند استرانسیوم رادیواکتیو برای کلسیم و سزیم رادیواکتیو برای پتاسیم) با آسانی کمتری منتقل می‌شوند. (در علم بیوشیمی به مواد شرکت کننده در متابولیسم یا سوخت و ساز سلولی متابولیت گفته می شود.) رادیوداروهایی که در بدن مادر باقی می‌مانند و از جفت عبور نمی‌کنند (مانند رادیوکلوئیدها)، فقط به عنوان منابع خارجی تابش به جنین عمل می‌کنند.
- نیاز مادر به آب
در مورد رادیوداروهایی که به سرعت از طریق کلیه‌های مادر دفع می‌شوند، مثانه به عنوان مخزنی برای تجمع ادرار، منبع اصلی تابش به جنین محسوب می‌شود. بنابراین، پس از دریافت این گونه رادیوداروها، مادر باید آب فراوان بنوشد تا با دفع مکرر، هر چه سریعتر ماده رادیواکتیو از بدن خارج شود. برای آن دسته از رادیوداروهایی که از طریق دفع گوارشی از بدن خارج می‌شوند، تجویز ملین‌ها به ندرت برای کاهش دوز دریافتی جنین مفید واقع می‌شود.
یک مثال دیگر، اسکن پرفیوژن/تهویه ریه است که به منظور تشخیص آمبولی برای بیماران تجویز می‌شود. در صورت تجویز این نوع اسکن برای بیمار باردار، یا در مواقع خاص دیگر، توصیه می‌شود ابتدا اسکن پرفیوژن (تزریق وریدی) انجام شود و در صورت طبیعی بودن نتایج، دیگر به طور کل نیازی به انجام اسکن تهویه نخواهد بود.
انتخاب رادیوداروها برای بخش تهویه اسکن ریه نیز می‌تواند بر میزان دوز دریافتی جنین تأثیر گذار باشد. اگر اسکن با استفاده از گاز زنون-133 (Xe-133) انجام شود، دوز دریافتی جنین در سطح بسیار پایینی خواهد بود. با این حال، امکان انجام اسکن تهویه با استفاده از Tc-99m-DTPA نیز وجود دارد. این رادیودارو از طریق کلیه‌ها جذب و دفع می شود و در زمان تجمع آن در مثانه، موجب دوزگیری جنین می‌شود.
منبع: IAEA
